Czym jest osobowość prawna rzeki? Dlaczego pojawiła się taka inicjatywa i jakie ma to znaczenie z punktu widzenia prawa, ekologii, ochrony środowiska oraz społeczeństwa? Centrum Zrównoważonego Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego zaprasza do udziału w interdyscyplinarnej debacie poświęconej idei nadania osobowości prawnej dwóm polskim rzekom, Odrze i Wiśle, która odbędzie się 26 czerwca o godz. 13.00 na Uniwersytecie Gdańskim.

W Ekwadorze od 2008 r. rzeka Pachamama ma prawo do „uznania jej istnienia i zachowania oraz regeneracji jej cykli życia, struktury, funkcji i procesów ewolucyjnych”, a „wszystkie osoby, społeczności ludzkie i nacje mogą domagać się od władz publicznych, aby egzekwowały prawa natury”. W Nowej Zelandii w 2017 r. rzekę Whanganui uznano za osobę prawną, a w 2021 r. w Kanadzie lokalne władze przyznały osobowość prawną rzece Magpie (decyzję tę wypracowały wspólnie lokalna rada Inuitów i władze administracyjne).

W Polsce również podejmowane są inicjatywy nadania osobowości prawnej rzekom, bo jak uważają inicjatorzy z fundacji „Osoba Odra”, może być to skuteczniejsza ochrona niż wpisywanie na listy obszarów chronionych. Mimo że nie udało się zebrać wymaganych 100 tysięcy podpisów (za ważne uznano 92 998), obywatelski projekt ustawy o uznaniu osobowości prawnej rzeki Odry trafił pod obrady Sejmu jako ponadpartyjna inicjatywa poselska, podpisana przez 41 posłanek i posłów z pięciu różnych partii politycznych.

Czytamy w nim między innymi, że „Odra ma prawo do:

- istnienia,

- swobodnego przepływu,

- naturalnej ewolucji jako ekosystem i pełnienia funkcji niezbędnych w ramach tego ekosystemu,

- zachowania rodzimej różnorodności biologicznej,

- regeneracji swoich zasobów,

- zasilania oraz bycia zasilaną przez warstwy wodonośne i dopływy”.

Jeśli ustawa zostanie przyjęta, Odra zyska status podmiotu, podobnie jak fundacje czy spółki, a przed sądem reprezentować ją będzie Komitet Reprezentantów - piętnastoosobowy organ złożony z przedstawicieli państwa, samorządów, organizacji społecznych oraz lokalnych użytkowników rzeki. Komitet będzie miał prawo opracowywać strategie ochrony, występować o odszkodowania za szkody wyrządzone przez zanieczyszczenia, a także zawierać porozumienia dotyczące korzystania z rzeki w celach gospodarczych czy rekreacyjnych.

Chcecie dowiedzieć się więcej? Zapraszamy na debatę, w której wezmą udział przedstawiciele nauk prawnych i przyrodniczych, a także osoby zaangażowane w oddolną inicjatywę „Osoba Odra”.

Podmiotowość prawna rzek w Polsce. Interdyscyplinarna debata 

26 czerwca 2025 r.

13:00-14:30

Biblioteka Główna UG

ul. Wita Stwosza 53

Gdańsk